Гыйлем

2022-06-13 12:42:10 Саз ташбакасы (Emys orbicularis) күл, сазлык, акрын агымлы һәм сөзәк ярлы елгаларда яши. Төсе кара-зәйтүнсыманнан коңгырт көрәнгә кадәр, аның фонында вак сары нокталар, таплар һәм сызыклар сибелгән. Озын койрыгы, тәпиләрендә йөзү элпәләре бар.

Бу ташбака күбесенчә иртән һәм эңгер-меңгердә актив. Судан еш кына ярга чыгып, кояшта җылынырга ярата. Октябрь аенда кышкы йокыга тала (ләмгә күмелеп, сулык төбендә кышлый), апрель-майда уяна. Бөҗәкләр (саранча, коңгыз һ.б.), кысласыманнар, моллюсклар, чукмарбашлар, бакалар, шулай ук суүсемнәр белән туклана.

Зурлыгы 12 см алып 35 см, авырлыгы исә 1,5 кг кадәр җитә торган саз ташбакасы Көньяк, Үзәк һәм Көнчыгыш Ауропада, Кавказда, Алгы Азиядә, Төньяк Көнбатыш Африкада таралган. Татарстанда Олы һәм Кече Чирмешән елгалары бассейнында (Нурлат һәм Әлки районнары) очраган. Соңгы елларда Татарстанда күренмәгәнгә күрә, аларны, республика территориясендә юкка чыккан төргә санап, ТР Кызыл китабының өченче, 2016 нчы елгы, басмасыннан сызып ташлаган иделәр.

Узган атнада фоторәссам Александр Богачев Бөгелмә сулыгы яр буенда кызынып яткан ташбакалар фотоларын урнаштырды. Фотолар буенча бу ташбакалар нәкъ менә саз ташбакалары дип билгеләнгән. Якын арада Татарстанның Биологик ресурслар буенча дәүләт комитеты белгечләре Бөгелмә сулыгындагы ташбакаларны тикшерү эшенә керешәчәк. Ташбакаларның чыннан да биредә тереклек итүе ачыкланган очракта, бу урында аеруча сакланыла торган табигый территория булдырылачак.

Сәрбиназ Шәйхелова әзерләде

Чыганаклар:
Татарстан Республикасы табигате һәм табигый байлыклары: иллюстрацияле энциклопедия (2021);
«Татар-информ» мәгълүмат агентлыгы
Фото: Александр Богачёв Ашу / Түсініктеме

2022-06-13 12:41:35 Татарстан белгечләре «Саз ташбакасы» операциясенә керешкән арада, бу серле җан ияләре белән якыннан таныша торыйк.

(дәвамы киләсе постта) Ашу / Түсініктеме

2022-06-07 20:59:47 Ибраһим диннәре (инфографика)

Ибраһим диннәре дип, килеп чыгышларын Ибраһим (Авраам, Аврам) һәм аның гаиләсе белән бәйләгән өч зур динне — иудаизм, христианлык һәм исламны атыйлар. Бу өч традицияне нәрсә берләштерә?

http://giylem.tatar/archives/1316 Ашу / Түсініктеме

2022-05-25 08:56:38 «Тифлы Мэри» (текст)

Медицина өлкәсендә «нуленче авыру» дигән гадәти булмаган бер төшенчә бар. Бу төшенчәне, гадәттә, куркыныч эпидемияне башлап җибәрүче кешегә карата кулланалар, өстәвенә эпидемияне йөртүче үзен сау-сәламәт кеше кебек хис итә һәм бернинди дә уңайсызлыклар кичерми, ә аның якын-тирәсендәге кешеләрнең «кырылып» баруына шаккатасы гына кала. Мэри Маллон тарихтагы дан казанган иң билгеле «нуленче авыру»лардан санала, аны шулай ук «Тифлы Мэри» дип тә йөртәләр.

http://giylem.tatar/archives/2783 Ашу / Түсініктеме

2022-05-12 08:05:31 Яктылык тарихы (инфографика)

Чыра белән ут кабызудан алып хәзерге яктылык чыганакларына кадәр: ясалма яктылык ничек үзгәрде? Беренче лампаларны, диодларны һәм неон утларын кем уйлап чыгарган? Ясалма яктылыкның киләчәге ничек күзаллана?

http://giylem.tatar/archives/2151 Ашу / Түсініктеме

2022-05-09 13:13:29 Бүген бөек көн, чөнки нацизм идеологиясенә таянып, кешелекне моңарчы күрелмәгән-ишетмәгән золымга дучар иткән дошманны җиңү — зур казаныш. Икенче дөнья сугышы, сәясәт һәм икътисадка корылган бихисап сугышлардан аермалы буларак, тулы бер милләтләрне юкка чыгару, халыкларны коллыкка төшерү максатыннан да алып барылды.

Хөрмәтле язылучылар, һәрбарчагызны Җиңү көне уңаеннан тәбриклибез! Күкләребез аяз, ил-көннәребез имин булсын. Кешелеккә фашизм һәм нацизмның, аларга якын торган башка идеологияләрнең кире кайтуын күрергә язмасын.

Ихтирам белән «Гыйлем» мөхәррияте. Ашу / Түсініктеме

2022-05-06 17:07:15 Алдагы сорауга күпчелегегез дөрес җавап бирде Афәрин

Яңалиф (яңа әлифба/Jaᶇa əlifʙa сүзләреннән кыскартма) - латин алфавиты нигезендә төзелеп, 1928-1938 елларда кулланышта булган яңа татар язуы.

Рәсми рәвештә төрки телле республикаларда һәм автономияле өлкәләрдә 1928 елда гарәп язуы нигезендәге әлифбаларга алмашка кертелә.

1938—1940 елларда тизәйтелгән темплары белән кирилл язуы нигезендәге әлифбаларга алмаштырыла.

#яңалиф #яңататарязуы #казанутлары Ашу / Түсініктеме

2022-05-06 08:24:29 Австралия телләре

Тел белгече Николас Эванс Австралиянең җирле телләре, аларның уникаль туганлык системасы һәм монолингвизм проблемасы хакында сөйли.

Күз алдыгызга китерегез: сез бабаларыгыз турында бернәрсә дә белмисез ди, чөнки телегез моңа мөмкинлек бирми, яисә бөтен мәдәни мирасыгыз юкка чыккан яки гомумән булмаган, ди. Австралия телләренә нәкъ менә шундый куркыныч яный. Җирле телләрне өйрәнү бу глобальләшә бара торган дөньяда кешеләрнең, беренче чиратта, үз-үзләренә карашын һәм мәдәниятне кабул итүен үзгәртә ала.

http://giylem.tatar/archives/2677 Ашу / Түсініктеме

2022-05-02 10:20:35 Ураза гаете мөбарәк булсын! Ашу / Түсініктеме

2022-04-29 17:15:19 Стоиклыкта рухи күнегүләр

Стоиклар өчен фәлсәфә әхлакый тәртипләргә ышанулар җыелмасы гына түгел, алар өчен ул даими практика һәм күнегүләрне (аскеза) үз эченә алган яшәү рәвеше дә. Стоикларның фәлсәфи һәм рухи практикаларына мантыйк, Сократча әңгәмә һәм үзең белән әңгәмә, үлемгә читтән торган сыман карау, хәзерге мизгелдә калуны истә тотар өчен игътибарлыкны чыныктыру (Көнчыгыштагы медитациянең кайбер формаларына охшаш) һәм көндәлек проблемнар һәм аларны чишү юллары турында көн саен фикерләү, рефлексияләү керә. Стоиклар өчен фәлсәфә – даими рәвештә гамәл кылу һәм үзеңә искәртеп тору процессы.

«Уйланулар» дигән хезмәтендә Марк Аврелий шундый гамәлләрнең кайберләрен искә ала. Мәсәлән, II китапта шундый юллар бар:

Иртә таңнан үзеңә әйт: Мин бүген рәхмәтсез, усал, сатлык, көнчел, ярдәм кулы сузмый торган кешеләрне күрәчәкмен. Чын яхшылыкны бөтенләй белмәүче һәм авыручыларны… Аларның берсе дә миңа зыян сала алмас, бер кеше дә мине начар юлга алып керә алмас, мин дә кардәшемә ачулана яки аңа нәфрәт саклый алмам; чөнки без бу дөньяга бергә хезмәт куяр өчен килдек.

Аврелийга кадәр Эпиктет та үзенең «Әңгәмәләр»ендә гамәлләрнең өч төрен аерып күрсәткән: фикер йөртү, теләк һәм хирыслык. Француз фәлсәфәчесе Пьер Адо фикеренчә, Эпиктет бу өч төрле гамәлне мантыйк, физика һәм этика белән тиңләштергән. Адо язганча, «Уйлануларда» «Һәрбер максима бу бик тә характеристик topoi (ягъни гамәлләрнең) берсен, яки икесен, яисә өчесен дә үстерә» .

Шеймус Мак Суибн рухи күнегү практикаларын рефлексия практикасына йогынты ясаучылар буларак тасвирлаган. Робертсонның «Когнитив-биһевиораль терапия фәлсәфәсе» дигән китабында стоикларның рухи күнегүләре һәм заманча когнитив биһевиораль терапия арасында охшашлыкларны җентекләп тасвирлый.

Стоиклар шулай ук юанычлы орацияләре белән дә данлыклы. Алар әдәбиятта consolatio традициясенең бер өлеше булганнар. Сенека язган шундый өч юаныч әлегәчә сакланган.

Татар Википедиясеннән Ашу / Түсініктеме