Гыйлем

2021-08-18 18:38:05 Берничә ел элек Facebook’та берничә чат-бот ясаганнар һәм аларны бер-берсе белән сөйләшергә өйрәткәннәр. Аларның максаты сөйләшүләрнең оптималь стратегиясен сайлау булган. Әмма тәҗрибә идарә ителмәскә әверелгән: ботлар үз телен уйлап тапканнар һәм аны куллана башлаганнар. Интернет яңалыкны шунда ук эләктереп алды «ЯИ дөньяны яулап алырга җыена» кебек имеш-мимешләр барлыкка килде. Чынлыкта ясалма интеллектның үз телен уйлап табу — бу экспериментның төп максаты түгел. Лингвист Дэвид Эджер тикшеренүчеләрнең ясалма интеллектны кеше телен аңларга гына түгел, ә анда сөйләшергә дә өйрәтүләре һәм кешеләр һәм компьютерларның телне кулланулары арасында аерманың нидән гыйбарәт икәнлеге турында сөйли.

Бу хакта яңа проектыбызда мәкалә тәрҗемә ителде:

http://n.giylem.tatar/2021/07/24/24/ Ашу / Түсініктеме

2021-08-16 11:33:31 Бөек татар композиторы, Татарстанның Дәүләт гимнына көй иҗат итүче көйязар Рөстәм Яхинның тууына 100 ел (1921 - 1993).

Яхин йөзләгән җырлары, романслары, инструменталь әсәрләре белән татар музыка дөньясын баетты, аны югары дәрәҗәгә күтәрүчеләрдән булды. Ашу / Түсініктеме

2021-08-11 12:36:26 Казанның соңгы ханбикәсе Сөембикәнең һәм аның улы Үтәмеш Гәрәй ханның тоткынлыкка җибәрелүенә 470 ел тулды.

Бу тарихи вакыйганың мәгънәсе турында күп сөйләшергә буладыр. Сөембикә шәхесе, бәлки, безгә тоелган дәрәҗәдә әһәмиятле яки бөек тә булмагандыр. Бу — бәяләү мәсьәләсе. Сөембикәгә һәм аның язмышына иң зур бәяне халык үзе биргән. Аның тоткынлыкка җибәрелүен, улының чукынырга мәҗбүр булуын халык чын фаҗига буларак кабул иткән.

Бәлки, чын Сөембикә гади һәм беркатлы хатын булгандыр. Яки тирән фикер йөртүче ханбикәдер. Анысын тәгаен белү мөмкин түгел. Әмма халык күңелендә ул – һаман да йолынмаган хатаның, дәүләтчелек трагедиясенең һәм, ни гаҗәп, киләчәккә өметнең дә чагылышы. Ашу / Түсініктеме

2021-08-10 19:02:46 110 ел элек күренекле сәясәтче һәм җәмәгать эшлеклесе Садри Максуди шундый сорауга җавап эзли: "Безнең халкыбыз тормыш көрәшендә ни хәлдә? Бу көрәштә ул җиңелеп, егылып калмаячакмы?" Ул татар халкының икътисадый яктан артка калганлыгын исбатлый һәм моның сәбәпләре турында уйлана. Ул күтәргән мәсьәлә дә, проблема да безнең көннәрдә актуальлеген һич тә югалтмый.

Садри Максудиның милләтнең икътисадый яктан үсеше турында мәкаләсе "Безнең мирас" журналында яңадан басылып чыкты: http://beznenmiras.ru/fakyjr-bulmyjk-betarbez/ Ашу / Түсініктеме

2021-07-29 20:14:32 Lumos maxima! Һарри Поттер турында романнарны сөюче дусларны, чын татар поттероманнарын яраткан каһарманыбызның туган көн кичәсенә чакырабыз!

Һарри Поттерны татарча укыячакбыз, әсәрнең серләре турында баш ватачакбыз, квиз уйнаячакбыз, бәхәсләшеп тә алачакбыз.

Керү ирекле, үзегез белән яхшы кәеф алып килегез Чәйгә күчтәнәч белән килү дә хуплана.

Көне: 31 июль (Һарриның һәм Дж.К. Роулингның туган көне!)
Вакыты: 17: 3/4

Урыны: Татар китабы йорты (Островский урамы, 15). Ашу / Түсініктеме

2021-07-24 20:02:02 https://www.culture.ru/events/1251578/literaturno-kalligraficheskii-vecher-imlya-yanalif Ашу / Түсініктеме

2021-07-20 17:31:14 Journal of Materials Chemistry журналының 2021 ел, 12 нче санында КФУ галиме Равил Фәхруллинның һәм аның хезмәттәшләренең мәкаләсе дөнья күрде. Шул хөрмәткә халыкара фәнни журналның тышлыгы татарча төсмерләр белән бизәлгән иде.

Мәкаләне укыр өчен сылтама: https://pubs.rsc.org/en/content/articlelanding/2021/tb/d0tb02957b#!divAbstract Ашу / Түсініктеме

2021-07-12 11:09:03 «Беләмсез, калмыйсыз сез утта мәңге»

Ислам дине дә, христианлыкның католик юнәлеше дә гомум коткарылу тәгълиматына, ягъни барлык кешеләр дә җәннәткә керәчәк дигән фикергә каршы. Һәрхәлдә, шулай сыман тоела. Әмма ике диннең дә галимнәре төрле гасырларда капма-каршы фикерне дә хуплаган. Соңгы йөз ел эчендә мөселманнар арасында да, католик илаһиятчылары арасында да янәдән универсализм тарафдарлары барлыкка килде.

Фәнни-популяр лекциядә Муса Бигиевнең ничек католикларны уздыруын, Ранерның бөтен кешене дә (хәтта Сезне дә) христиан дип атавын һәм мондый идеяләргә рәсми дин әһелләренең җавабын белерсез.

Теркәлү мәҗбүри: https://gylem.timepad.ru/event/1706103/

Кайда: Татар китабы йорты / Дом татарской книги (Островский урамы, 15)
Кайчан: 16 июль, 18:00. Ашу / Түсініктеме

2021-07-05 09:34:10 Ашу / Түсініктеме

2021-07-05 09:33:54 #Гыйлем сәхифәләрендә күренекле татар галимнәре һәм Татарстан фән эшлеклекләре турында язуыбызны дәвам итәбез.

Бүген сезне татарлардан беренче адмирал Исхак Исламов (Ислямов) белән таныштырырга телибез.

Ул 1865 елның 27 июнендә Кронштадт шәһәрендә диңгез унтер-офицеры гаиләсендә туган. Әтисе, Ибраһим Ислямов, тумышы белән хәзерге Биектау районы, Айбаш авылыннан.

1894 елда Исхак Николай диңгез акдемиясенең һидрография бүлекчәсен тәмамлый һәм моннан соң гидрограф буларак диңгез экпедицияләрендә катнаша. 1899 елда беренче тапкыр Арктикага (Шпицбергенгә) йөзә.

Арктикада Исламов Русия дәүләте өчен зур әһәмияткә ия миссияне башкарып чыга. 1914 елда аны хәбәрсез югалган Г. Л. Брусилов, Г. Я. Седов һәм В. А. Русанов экспедицияләрен эзләп табарга тиешле экспедиция җитәкчесе итеп билгелиләр.

Экспедициядә дүрт кораб катнаша: «Эклипс» баркасы, «Печора» исемле пароход, «Герта» һәм «Андромеда» дигән парга йөрүче шхуналар. Дөнья тарихында беренче тапкыр бу экспедициядә поляр авиация дә кулланыла: «Фарман МФ-11» гидросамолеты Яңа Җир бозларын һәм ярларын һавадан күзәтеп чыга.

1914 елның 16 августында Исламовның шхунасы Франц-Иосиф җиренә барып җитә. Бу утрау 1873 елда ук табыла, аны Австро-Венгрия диңгезчеләре ача. Әмма моңа кадәр бер дәүләт тә аны үзенеке дип атамый. Исхак Исламов исә утрауда Русия империясенең байрагын кадап калдыра. Хәер, Беренче дөнья сугышы аркасында империя җитәкчелегендә Арктика кайгысы булмый. Бу утраулар рәсми рәвештә 1920-елларда гына Совет Русиясенеке дип игълан ителә.

Гражданнар сугышы вакытында Исхак Исламов Аклар ягында сугыша, Одесса портында хезмәт итә. Аннары ул Төркиягә китә, Истанбулда яши, качак аклар белән элемтәне саклый. Истанбулда диңгез училищесында укыта. Шунда ук ул Искания татарских слов и корней в русском языке" исемле сүзлеген дә әзерләп бетерә.

1929 елның 3 июнендә вафат була. Аның балалары һәм оныклары да гомерләрен хәрби хезмәткә һәм фәнгә багышлыйлар. Ашу / Түсініктеме