2024-06-06 17:23:27
Ұлттық қордың ақшасын халыққа бөліп берсек, оның арты не болуы мүмкін?Қазір белгілі бір экономикалық популизмнің екінші толқыны ақырындап келіп жатыр. Бұл, жалпы, өте қауіпті нәрсе. Экономикалық популизмнің мемлекетті тұралатып, құлататын күші бар. Біз ол кезде мемлекет ретінде ыдырап кетеміз.
Экономикалық популизм деген – саған ұнайтын, халықтың құлағына жағатын бір сәттік шешім. Мысалы, қазір сізге тәтті торт береді. Торт тәтті ғой, жеп қоясыз. Тортыңыз бітті.
Ал, негізі, бізді тұрақтандыратын және бізді дамуға апаратын шешімдер – қиын шешімдер. Осындай бір сәттік науқан кезінде ұпай жинап алу үшін халыққа ұнайтын нәрсе айтады. Бірақ сол халыққа ұнайтын нәрсенің барлығы – сол халыққа да, мемлекетке де тиімді емес. 100 пайыз тиімді емес.
Мысалы, қазір бізге: «маған дауыс берсеңдер, кредиттің бәрін кешірем» дейді. Менде 7 млн-ның кредиті бар дейік, сіз 5 млн-ның кредитін төлеп жүрсіз. Әрине, жақсы ғой?! Қазір барып дауыс берсек, ертең кредитімізді кешіріп береді, кредиттен құтыламыз.
Сен автоматты түрде: «қазір басқа кредит алам да, ананы жауып тастаймын, мынаны сатып аламын» деп ойлай бастайсың. Бүкіл халық солай ойлап кетеді. Бірақ ол ненің есебінен? Ол қайдан пайда болған ақша?
Егер ол ақшаны басып шығарса, ертесі күні 100 теңге тұратын нан 400 теңге тұратын болады. Міндетті түрде. Өйткені ол ақшаның барлығы – триллиондаған теңге.
Мысалы, оны Ұлттық банк басып шығаруы керек. Немесе банктерге: «сендер мына кредиттердің бәрін кешіріңдер» деп қинаса, банкте активтер қысқарып, 0-ге айналады. Ал, онда депозиті бар адамдарға процент төлеу керек қой? Оны немен береді? Бітті. Онда банктің системасы жабылады.
Бұл – бірінші нұсқа. Екіншісі – Ұлттық қор.
«Ұлттық қор – қазақтың мұнайынан түскен, оны қазақтарға таратып берейік» деген небір пікірлер бар. Бәрімізге бөлгенде 1-2 мың доллардан шыға ма? Мысалы, бүгін бәріміз 2 мың доллардан алдық дейік. Ұлттық қор жоқ. Бәріміз бөліп алдық.
Не істейміз енді? Қолдағы ақшаны тұтынармыз: біреу қарызын жабар, біреу қалағанын алар. Сонымен біздің болашағымызға үміт артып отырған, ақырындап үлкен жобалар жасаймыз деген қорымыз жоқ болып кетті.
Біздің кредиттік рейтингіміз «ВВ» емес, «ССС» деңгейіне түсіп кетті. Бітті. Біз дефолт алдында тұрған мемлекетпіз. Сырттағы қарызымызды қайтаратын қор жоқ. Бізде тек халықтың, мұғалімдердің айлығын ғана төлеп отырған бюджет қана қалады. Болды.
Содан кейін бізге (Қазақстанға) кредит беретін ұйымдар ештеңе бермейтін болады. Өйткені бізде «подушка» (сақтық қоры) жоқ. Қазір біз бюджеттің ақшасы жетпегендіктен трансферт ретінде Ұлттық қордан алып отырмыз ғой? Ол да болмайды. Сонда бізде бюджеттің дефициті өсе бастайды. Бюджеттік кризис. Осылай ауыр экономикалық дағдарысқа келеміз.
Ұлттық қорды қазір «жеп» қойсақ......ауыр дағдарыс 2 жылдан кейін келеді. Бізде гиперинфляция болады. 1 нан 10 мың теңге тұратын болады. Жалпы, бұл елден бәрі қашып кететін болады. Бұл елде тұру мүмкін емес болып кетеді.
Осындай жағдайды популистер өздері 1-2 жыл президент болу үшін алып келуі мүмкін. Әрі қарай өздері қашады. Халық артынан қуалап, ұстап, соттап, быт-шыт болады.
Сондықтан, «кредитті кешірейік», «Ұлттық қорды таратып береміз», «аузыңа мұнайдан ақша тамызамыз» деген өтіріктерге сенбеу керек.
Мемлекеттен ашықтықты талап ету керек. Ақшаны сұрамау/алмау керек. Бірақ сол ақша қайда, қалай, қайда жұмсалып жатыр – барлық процестерді халық өзі көріп отыруы керек. Мысалы, оның бәрі excel-файлдағы деректер ғой. Ал, мемлекет сол мәліметтерді халық түсінетін «тілге» көшіруді қолға алуы керек.
Пікір иесі – қаржы сарапшысы Айбар Олжаев.
«ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ» жобасы аясында бізге берген сұхбатынан үзінді.
t.me/qarzhylyq_sauat
6.3K views14:23
Э
