2022-05-12 22:35:04
«Қасым хан» хақында
Бүгін Ақан Сатаев түсірген «Ұлы дала таңы» деген кинофильмді тамашаладым. Қазақ тарихына байланысты түсірілген туынды болған соң, бей-жәй қалмай премьера көруге асықтық. Фильм негізі Қасым хан туралы болғанымен, картинаның атауы «Ұлы дала таңы» екен. Киноға да осындай ат қоюға болады екен ғой. «Ұлы дала» деген сөз атауда кездессе лоқсымасақ та, бүртірлі болып қалатын болдық. Жәй «Қасым хан» дей салса қатып кетер ме еді?!
Фильм бастала берген тұста режиссер оты сөніп бара жатқан ошақты көрсетеді. Сол дәуірдегі қазақ халқының өмірінен бір паралель шығар деп ұғындық. Кейіннен Бұрындық хан өзі хан болғанымен, билікті уыстан шығарып алып жатқан кезінде «қазақ сиырды мал, Бұрындықты хан санамайды» деген сөз айтылады. Дөп айтылған бір ауыз сөз тарихи жағдайды толығымен ашып берді. Киноның барысында төрт-бес мәрте хан кеңесі өтеді. Бәрінде улап-шулаған бектер мен билер. Жамырап, кімнің не айтып жатқаны естілмейді. Ел ағаларының өз пікірін айтып, дисскуссия жасауы құдды бір тобырдың айқай-шуы іспеттес. Құлаққа түрпідей тиеді, әрі жағымсыз көрініс. Бұл жалпы қазақ киноларына тән ортақ құбылыс. Қазақтың тарихи киноларының басым бөлігінде айнала малдас құрып отырып, қолына қамшы ұстаған билердің шуы. Соңында негізгі қаһарман сөз сөйлеп, барлығы соны қолдап, жауға аттанамыз деп шешім шығарады. Ақан Сатаев та дәстүрлі таптаурын түсірілімнен айналып өте алмаған.
Тарихи кинолардағы соғыс эпизодтары үнемі жұтаң болушы еді, бұл жолы Сатаев мырза осы жағына көп көңіл бөлгені байқалады. Екі жақтың әскері қалың, қару-жарағы сай. Жер қайысқан қол екенін білдірту үшін арнайы эфектілер қолданғаны да тамаша әсер берді. Режиссер бір ауыз сөзді керісінше бір кадрменен толық ашып жібереді. Шайқас майданы ғаламат көрсетілген. Қасым хан әскерінің маневрі де төбеден түсірілген көрініспен тамаша ашыла кетті.
Бұрындық хан билікті өз қолымен беріп, Қасым таққа отырады. Келе салып заңнамалар орнатып, жарғыларын жазады. Елді түгел аралап, халықтың жағдайын байқайды. Сонда ел аралап жүріп «Түгін түртсең майы шығатын жер екен» деп қазақтың кең байтақ жерінің байлығын айтады. Бірақ, халық оған дейін оның пайдасын көрмей келіпті. Бұл сөзінен де бір астар сезініп қалғанымыз рас. Жалпы, билікті өз қолымен беріп, оның орнына келген адам халық игілігі үшін жұмыс істеп жатуы тіпті басқа ойға жетелейді. 600 жыл бұрынғы оқиға қазіргі қоғамда да орын алып жатқан жоқ па осы?
Фильмнің кейбір сюжеттік байланыстары өте ұзақ, әрі созылмалы келіпті. Қарапайым көрермен болған соң бұл жерде «мыжып кеткен» деп іштей баға бердік. Әлбетте, тарихи картина болғандықтан динамиканың керегі де шамалы, бірақ асыра сілтеп бір оқиғаның түбін қаза беру де көрерменді жалықтырары анық. Әдемі тіркестер, әдеби сөздер тыңдап, қазақтың кең байтақ даласының көріністерін тамашлап, тарихтан сусындап, рухымызды сәл де болса оятып қайттық. Былайша айтқанда: «бір көруге болады енді».
87 views19:35
K
