2022-05-30 10:32:03
Мейхуа "Atameken Business телеарнасы туралы да жазшы" дегенде "иә" деп қойып едім. Жаңалық бағдарламасын көрдім. Бұл жақта да ақпарат тілінің жағдайы қиын екен.
"Шешім қабылдау үшін бір ай уақыт берген олар шенділерді олигополияның ықпалынан шыға алмай жатыр деп айыптайды" (с).
Материалдарда
"шенділер" деген жиі айтылады. Жаңалық факт, цифр, сол сияқты басқа да нақты нәрселерден тұрмай ма? "Шенділер" деген кім? Шенеунік, мемлекеттік қызметші дегенге синоним бола ала ма? Үкіметке, басқаға қатысына қарай мүлдем нақтылауға келмей ме? Бұлай жалпылау ақпаратты дүдәмалдап жібереді.
"Атқамінерлер", "жауаптылар", "шекпенділер", "шолақ белсенділер" деген де — сол.
Тілшілер
"шешім қабылдау" дегенді де көөөөөп айтады. Дұрысы: "шешім шығару", "мәселені бәлен деп шешу", "бәлен қыламыз деп ұйғару", "бәлен деген шешімге келу". Енді бір жерде "Екінші кезеңді кейінге қалдырмауды шешті" деген сөйлем болды. Дұрысы: "кейінге қалдырмаймыз деп шешті".
Содан кейін баяғы "-уда", "-уде", "-юда", "-юде":
"саудалануда", "тура келуде", "азаюда", "қарастыруда", "қауіп төндіруде", "тырысып бағуда". Болып жатқан оқиғаға, іс-әрекетке қалып етістіктер қолданылады, нақ осы шақтың ақпараты я етістік емес, я басқа емес түсініксіз формадан жасалмауы керек.
"Нәтижемен бөлісті", "жоспармен бөлісті". Ееееһ. Осы телеарнадан кімді танисыздар, Назгүлдің жазғанын жеткізіп жіберсеңіздер, мә.
"Барлық қалдықтар", "біраз ескертпелер".
"Банк өкілдері каско барлық тәуекелдерден қорғайды ... дейді" (с). Дұрысы: "бар қатерден қорғайды". Көптік жалғау туралы да, тәуекел туралы да Назгүл талай жазды.
"Бақылау жұмыстары", "ауа баптау жұмыстары","реформалау жұмыстары", "тазарту жұмыстары", "контейнер тиеу жұмыстары", "зерделеу жұмыстары", "бұрғылау жұмыстары", "өзен арнасын тереңдету жұмыстары", "ылғал сақтау жұмыстары". Бұл — әрі орысшадан тікелей аударылған қойыртпақ, әрі нақты іс-әрекетті абстракциялайтын тіркестер.
Осындайды Түркістан облысындағы тілші жақсы көреді екен:
"Зерделеу жұмыстарының нақты қашан аяқталатынын, құрылыс жұмыстарының қай кезде жалғасатынын дөп басып айта алмайды". Біріншіден, ілік жалғауы керек емес, екіншіден, "жұмыстарынсыз" жазуға болады.
"Көрінген жерге қоқысты тастай беретін болған" (с) Арай Сүгірбай. Бұл жерде "қоқысқа" табыс жалғауы керек емес, "қоқысты көрінген жерге тастау" дегенде керек.
"Жеткізілетін болады", "айтатын болады", "талқыланатын болады", "баяндайтын боламын". "Боладысыз" жазу керек.
"Мұның артында ресейлік лоббидің жатқаны жасырын емес" (с) Жәния Әбдібек. Ілік артық: "Мұның артында/бұл жерде Ресей лоббиі тұр/бар".
"Өз кезегінде" — паразит калька. Адам не істесе де, "біреудің кезегінде" істемейді.
"Су жаңа автожол екіге қақ айырылды", "екіге қақ бөлінді". "Қақ бөлінді" дегеннің өзі үшке, төртке емес, екіге бөлінгені.
"Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі дұрыс салынбаған жолдарға жауаптыларды қылмыстық жауапкершілікке дейін тартамыз деп алдын ала ескертіп қойған болатын" (с) Тойгүл Нұржанқызы. "Жауапқа тарту" деген тіркестегі бұл екі сөздің арасы ажырамайды.
"Тіршілік нәрі тапшылығын Ақжол мен Қауыншы ауылдарының тұрғындары тартуда" (с) Мақсұт Жарылқасын. Мұнда да сол. "Тапшылық көріп отыр" дейікші. Контексте тап осы екі ауылға екпін түсіру керек болса, онда шамамен былай: "Судан Ақжол мен Қауыншы тұрғындары тапшылық көріп отыр".
Тараздағы тілші:
"Жерге сіңген сасық судың зардабын жағалай жатқан жұрт тартуда". "Жұрт сасық судың зардабын тартып (көріп) отыр" немесе контекске қарай: "Сасық судан маңайдағы жұрт зардап шегіп отыр".
"Мамандардың пікірі қаққа жарылды". Жай ғана "қақ жару" қиын болды ғой бір.
"32 Еуропа елдерін артта қалдырған қазақстандықтар...". Еуропа біреу, оның 32 еліне көптік жалғау керек емес.
"Болуы тиіс", "төлеуі тиіс", "кіруі тиіс" — болуға тиіспін, болуға тиіссің, болуға тиіс, төлеуге тиіспін, төлеуге тиіссің, төлеуге тиіс, кіруге тиіспін, кіруге тиіссің, кіруге тиіс.
184 viewsedited 07:32
Қ
