Türkistanica.tarih

2023-04-09 11:46:43 Сүн Ят-Сен (Қытай) мен Әлихан Бөкейхан (Алаш-Қазақстан) ұстанымдарының ұқсастығы

Олардың екеуі де құрдас (1866 ж. туылған) болғаннан да басқа ұқсастықтары бар:
• 1905 ж. Еуропа саяхаттын бітірген Сүн Ят-Сен өзінің тұңғыш 三民主義 (Сан Мің Жұйі - “Үш Халық Ұстанымы”) атты мақаласына барлық үш ұстанымын жарыққа шығарды.
• 1905-1917 жж. аралығында Әлихан Бөкейхан болашақ Алаш еліне 5 негізгі ұстаным ойлап тапты, оны 1917-1920 жж. Алаш кезеңінде іске салды.

Қазіргі жағдайы:
• Сүн Ят-Сен 3 Халық ұстанымы ҚХР мен Тайуанмен ұстанылып тұр, тіпті Тайуанның мемлекеттік әңұранда айтылады.
• Сүт Ят-Сен ҚХР мен Тайуанның “Ұлт көсемі” атағына ие.
• Әлихан Бөкейханның ұстанымдары мемлекеттік деңгейде емес. Және оны көбіне тек жасөспірім арасында атақты “Ұлт көсемі” ретінде санайды.

Ал сіздің ойынша қалай болуы тиіс? Ашу / Түсініктеме

2023-04-07 17:16:53 Жеке сана (діл) мен пікірталас

Әрқашанда қайда қарамасан саясат пен дін (ДТД: Діл, тіл, дін бітпейтін мәселесі) туралы тоқтамайтын пікірталастар (дау, шу?) өтеді. Бұның барлығы пірісталасқа қатысатын әр адамның жеке санасынан айтылып тұрады.
Неге JavaScript пен Бозарық туралы пікірталастар өткізбейді? Өйткені ол туралы нақты жауап бар (ал саясатта нақты жауап кейде болмайды). Мысалы ретінде тарихты алсақ: заманауи Х шайқасы жайлы әңгімеде әрқашан да кем дегенде 2 жақ пайда болады, ал егер Қола дәуіргі Ү шайқасын алсақ онда ешкім ештеңе дей алмады (ол кезде ұлт не мемлекет болмай, адам өзіне ұнайтын жағын таңдай алмайды).
Жеке жалған нанымды жойып - тек пайдасы бар дискуссияға қосылу қажет.
Сонда қорытынды: Өз діліне аздап Х-Ү түсініктерін алып, тек ең маңыздысын & керегін алып сіңіру қажет (мысалы Мен /мамандығым/, /міндеттелерім/, /ұлтым/, /тілім/, т.б)

Түпнұсқасы: http://www.paulgraham.com/identity.html

P.S Айтқым келген нәрсем: тарих жайлы көп пайдасы жоқ “шу” бар, оданша кітап + тіл оқып тарихи құны бар контент жасау
+ пәлсапа / ойландыратын ақпарат керек болса онда: https://fs.blog + https://www.lesswrong.com сізге қызық болар Ашу / Түсініктеме

2023-04-02 14:27:51 Алаш Орда мен Жапон Империясы

1920-1930 жж. ~25,000 атылған Алаш зиялылардың көбінісін “Жапон тыңшысы” деген айыптаумен жойды. Оның себебі неде?
1918 ж. Кеңес-Алашорда арасындағы келіссөздер сәтсіздікке ұшырап, Башқұрт ұлттық қозғалыстың басшысы - Ахметзәки Уәлиди 15 мамыр күні Семейдегі Әлихан Бөкейханға хабарлама жібереді: ол жақта қызылдарға қарсы біріккен қазақ-башқұрт көтерілісіне Жапон империясы көмектесер деген пікір жазған. Бірақ көп ұзамай 25 мамыр күні Чехословак легионы көтеріліске шығады (оған Башқұртостан, Алаш, Ақ орыстар қосылады).

Кейінірек қызылдардан босатылған Семейде “Абай” журналы басып шығарылады - онда Жапон модернизация үлгісі туралы жазылады. Оған қоса жапон зерттеушісі Томохико Уяма (Хоккайдо Университеті) Жапонияға жолдаған 1919 ж. Рақымжан Мәрсековтың Алаш тәуелсідігін мойындау хатын тауып зерттейді. Ашу / Түсініктеме

2023-03-27 18:53:36 Ежелгі түркілер қаншама шет тілдерін білген?

Түркі руналық + Ұйғыр жазудың жанында кем дегенде 1 шет тілді көшігіріп жазған (Көпшілігінде: Қытайша, Соғдыша + Санскритше, Тибетше —> кейінірек Арабша, Парсы). Жалпы бұл құбылыс түркілердің көршілес халықтармен қарым-қатынасын көрсетеді. Көбіне түркілер сауда, діни, саяси, пәлсапашыл, өз жеке түсініктелерін сол тілдерге аударып көшіріп жазған.
Тұңғыш мысалдардың бірі ол Түркі қағанаттың Бұғұт жазба ескерткіші (584 ж.) - ол 2 тілде жазылған: біріншісі Соғды әліпбиіндегі Соғдыша, екіншісі Брахми жазуындағы Санскритше (осы кезде Түркілерде әлі өз жеке жазуы пайда болмауы мүмкін).
Ал 732 ж-ғы Күлтегін жазба ескерткішінде Түркі жазуымен бірге батыс жағында Қытайша жазылған - тек осы Қытай мәтіні арқылы 1893 ж. В.Томсон Түркі руналарды оқу жолын тапты.

Толығырақ оқу үшін: https://bezgekdergisi.com/Makaleler/972ef935-16aa-4316-985f-fdd6e0342262.pdf?mibextid=Zxz2cZ (Түрікше) Ашу / Түсініктеме

2023-03-22 12:14:39 Ұлыстың ұлы күні құтты болсын!

Всех с наступившим праздником Наурыз!

Happy Nawrız! Ашу / Түсініктеме

2023-03-19 17:04:22 Ашу / Түсініктеме

2023-03-19 12:46:53 Жас түріктерден жас қашғарлықтарға барар жол.

1848 ж. Еуропадағы болған ұлтшыл көтерілістер “ұлтшылдық” идеяларын бүкіл әлемге тарата басталды: яғни бір мемлекет шекарасында = бір ұлт тұрады (азамат ұлты я этноұлт). Осы жаңа заманға сай түркітілдес халықтарда өз жаңа зиялы топтары пайда басталды: Осман империясында = Жас түріктер (1908)* —> Ұлтшылдар (1919), Қазақстанда/Қырғызстанда = Алашылдар (1917), Әзірбайжанда = Мұсауатшылдар (1918); Башқұртостанда = Башқұрт ұлттық қозғалысы (1917); Жәдид қозғалыстары: Ташкент/Түркістанда = Түркістаншылдар (1917), Хиуада = Жас хиуалықтар (1920), Бұқарада = Жас бұқаралықтар (1920), Түрікменстанда = Түрікмен ұлтшылдары (1918), Шығыс Түркістанда = Жас қашғарлықтар (1933).
Бұнын барлығы ұлттық мемлекеттерін (nation state) құрған: батыстағы Түркиядан шығыстағы ұйғыр Бірінші/Екінші Шығыс Түркістан республикаларына жетті.

*бүкіл жазылған жылдар - сол қозғалыстың/партияның билікке келген жылдары, құрылғаны емес. Ашу / Түсініктеме

2023-03-12 12:36:38 Кеңес заманнан қалған қазіргі Қазақстан тарихнамасының бір “нашар” әдеті: ол тек қазіргі Республиканың шегарасымен шектеп, өз тарихын зерттеу.

Әлі күнге дейін заманауи Қазақстан тарихшылары Қазақстан тарихын жай ғана қазіргі мемлекеттік шекарасын қамтыған оқиғаларды, халықтарды, мемлекеттерді, үдерістерді зерттейді. Мұндай қылық 1920 жж. Түркістанда (= Орта Азияда) өткен кеңестік “ұлттық-аумақ бөлінісі” кезінде пайда болған ілім (мысалы: Өзбекстан тек өз шекарасындағы тарихты зерттей отыра Өзбекстанға қатысы бар Қазақстан жерінде болған оқиғалардың тарихын зерттеуге құқығы жоқ, бұл құбылысқа Түрікменстан да, Қырғызстан да, Тәжікстан да ие). Оған дәлел: Қазақстан тарихында Алтын Орда (негізгі түпнұсқа атауы: Жошы Ұлы Ұлысы) тек кішігірім рөл атқарады (Алтын Орданың мемлекет ретінде тарихи маңыздылығын жоя тұра көрсетіледі) - ал қазіргі Қазақстан жерінде болған оның Сол (Шығыс) Қанатына аса маңызды рөл береді (қалған Алтын Орданың Оң қанаты болмағандай айтылып беріледі). Тура солай шығыс сақтар да тек Қазақстанның “тарихи меншік иесі” ретінде ұсынылады, Ресейге - батыс скифтер, Украинаға - сарматтар, Өзбекстанға - соғдылар, Тәжікстанға - Бактрия елі.
Осындай түсінікті өзгерту қажет - біріккен Орта Азиялық тарихнамаға көшіп (әр тарихи тайпаны, затты сол жерде өмір сүрген, табылған қазіргі мемлекетке бөлмей-ақ), осы арқылы Орта Азия интеграциясы тезірек өтер. Ашу / Түсініктеме

2023-03-11 21:03:25 Серия книг и статей про формирование национальной идентичности каждой Центрально азиатской нации (кроме Кыргызстана) от Алтын Орды до современных дней. Ашу / Түсініктеме

2023-03-11 20:50:19 https://calhoun.nps.edu/bitstream/handle/10945/46172/Clement_Articulating_2014.pdf;jsessionid=54601872B836A78780DF62BC4B66521A?sequence=1 Ашу / Түсініктеме