Тыңшы бағдарламалар: жеке өмірдің қырларын өшіру Pega | Digital Rights & Freedoms Landscape (drfl.kz)
Тыңшы бағдарламалар: жеке өмірдің қырларын өшіру
Pegasus жанжалы
2021 жылдың шілдесінде БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары Мишель Бачелет әр түрлі елдердегі журналистерді, құқық қорғаушыларды, саясаткерлерді және басқа адамдарды бақылау үшін Pegasus тыңшылық бағдарламалық жасақтамасын (бағдарламалық жасақтамасын) кеңінен қолдану туралы мәлімдеме жасады.
Бастапқыда террористерді бақылауға арналған бағдарламалық жасақтама израильдік NSO Group кибер барлау компаниясының өнімі болып табылады. Бағдарламада Gmail, Facebook, WhatsApp, Facetime, Viber, WeChat, Telegram, кіріктірілген мессенджерлер, Apple поштасы және басқаларын қоса, хабар алмасу жүйелеріне ену әдісі бар.
Pegasus жанжалы мемлекеттің азаматтардың цифрлы құрылғыларына заңсыз қол жетімділігіне және цифрлы бақылау технологияларын қолдануға байланысты ең көп таралған алаңдаушылықтардың бірі болды. Жақында, желтоқсан айының басында Amnesty International халықаралық құқық қорғау ұйымы кем дегенде төрт қазақстандық азаматтық белсенділердің ұялы телефондарын Pegasus жұқтырғанын растады.
Сондай-ақ, Pegasus бойынша бақылау объектісіне айналған қазақстандықтардың бірі-Qaznews24 Instagram-дағы сатиралық жаңалықтар парақшасының авторы 25 жастағы Темірлан Еңсебек болды, оған қарсы ҚР ҚК 274-бабы бойынша (көрінеу жалған ақпарат тарату) қылмыстық іс қозғалды.
Amnesty International қауіпсіздік зертханасының қызметкері Клаудио Гуарнеридің айтуынша, Pegasus вирус жұққан құрылғыдағы пернелерді — барлық жазбаша коммуникациялар мен іздеу сұрауларын, парольдерді бақылайды және оларды клиентке береді (Moody ' s халықаралық рейтинг агенттігінің мәліметтері бойынша NSO Group клиенттері әлемнің 35 еліндегі 60 — тан астам мемлекеттік мекеме болып табылады), сондай-ақ дауыстық деректер мен телефон камерасына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
NSO Group компаниясының өзі Pegasus жаппай бақылауға арналған технология емес дейді. «Ол деректерді тек ауыр қылмыстар мен терроризмге қатысы бар деп күдіктенген нақты адамдардың мобильді құрылғыларынан жинайды», — делінген компанияның шынайы пен жауапкершілік туралы есебінде.
Азаматтарды бақылау мен бақылауды орнату тұрғысынан бұл бақылау форматы жаппай емес, мақсатты болғанын айту керек. Бұл жерде мысал ретінде Саббо мен Висси Венгрияға қарсы іс бойынша АҚЖЕС шешімін еске түсірген жөн, онда сот бақылау жүргізілетін адамдар тобын анықтау тінту және басқа да тергеу іс-шараларын жүргізу кезінде өмірлік маңызды ақпаратты растайтын тиісті материалдар немесе фактілер болған кезде «жеке күдік» негізінде жүргізілуі керек деп атап өтті.
Қазақстан үшін ұсынымдар
Жүргізілген талдау көрсеткендей, ұлттық билік органдарына:
- жаппай бақылау жағдайларына шағымдану мүмкіндігі бойынша АҚЖЕС практикасына назар аудару және әрбір нақты жағдайда белгілі бір хабарламаларды, коммуникацияларды ұстап алу үшін жеткілікті негіздердің болуын тексеруге назар аудару;
- тергеу шараларын, іздеуді жүргізу кезінде еуропалық мемлекеттердің тәжірибесінде қолданылатын қажеттілік пен пропорционалдылық өлшемдеріне назар аудару керек. Бұл критерийлер қолданылатын шаралардың барабарлығын тексеруге ықпал етеді;
- қауіпсіздікті қамтамасыз ету және терроризмге қарсы күрес жөніндегі ұлттық заңнама ережелерінен осы ережелерді өз еркімен қолдануға мүмкіндік беретін кез келген анық емес тұжырымдарды алып тастау;
- ЕҚЫҰ-ның Демократиялық институттар және адам құқықтары жөніндегі бюросынан (ДИАҚБ) құқық қорғаушыларды қорғау жөніндегі басшылыққа алынатын қағидаттарды назарға алу, оларға сәйкес денсаулыққа ауыр зиян келтіруі және қоғамның кең ауқымына қауіп төндіруі мүмкін ақпаратты қоспағанда, қасақана, оның ішінде интернетте диффамация таратқаны үшін қылмыстық жауаптылықтың күшін жоюды қарау қажет.
http://drfl.kz/kk/tynshy-bagdarlamalar/
